Ingewikkelde kwesties in de openbare ruimte worden regelmatig langslepende kwesties, zonder een goede oplossing waar alle partijen zich goed bij voelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de aanleg van bovenregionale infrastructuur, de beoogde bouw van een windmolenpark of de vestiging van een fabriek die werkt met gevaarlijke stoffen. Maar is de meest gehanteerde chronologische opbouw van een dossier ten aanzien van deze kwesties wel toereikend?
Het stappenplan
Wanneer zich een ingewikkelde kwestie in de openbare ruimte voordoet, wordt er een dossier opgemaakt. Pak een aantal dossiers over dergelijke kwesties en al snel valt je iets op. Verassend vaak is de chronologische opbouw van de dossiers hetzelfde, namelijk:
- Het Rijk (of de provincie) spreekt een ambitie uit om iets te verwezenlijken
- Bestuurders en marktpartijen komen samen om in de eerste planvorming te praten over de businesscase
- Experts worden ingehuurd om een aantal mogelijke scenario’s nader uit te werken
- Door middel van trechteren wordt gekozen voor de best mogelijke optie
- De plannen worden verder uitgewerkt en voorbereid ter presentatie (alles nog intern)
- Het plan wordt in de openbaarheid gebracht middels een ronkende voorstelling
- De stakeholders die zich het dichtst bij de beoogde planlocatie bevinden schrikken zich een hoedje en verenigen zich
- Er ontstaat protest, zeker als blijkt dat de plannen al best ver zijn uitgewerkt
- De initiatiefnemers proberen aan de bezorgde omwonenden uit te leggen dat de beoogde planlocatie toch echt de beste keuze is. Hiervoor halen zij een heleboel goede argumenten aan, die allemaal onderbouwd zijn middels gedegen onderzoek
- De omwonenden zitten echter helemaal niet te wachten op argumenten en onderbouwd onderzoek. Zij voelen zich niet gehoord - of erger nog - in de maling genomen. Zij wisten van niets, zitten vol in de emotie en voelen zich niet betrokken
- Er komt aandacht in de pers en er wordt door omwonenden druk uitgeoefend op de lokale politiek, waardoor het plan onder zware druk komt te staan
- Op basis van de grote mate aan negatieve aandacht zijn er nu twee scenario’s mogelijk. Bij scenario 1 sneuvelt het plan vanwege de hoge druk. Men gaat terug naar de tekentafel en met veel vertraging en extra kosten moet men opnieuw beginnen. Bij scenario 2 gaat het plan door en verzuurt de relatie tussen politiek/initiatiefnemers en omwonenden. Los van een eventuele vertraging door een rechtsgang, leidt dit ook tot hoge sociale kosten en een nog grotere kloof tussen burger en politiek. In beide gevallen zijn er geen winnaars.
Planvorming middels participatie
Maar is er dan geen andere optie? Zeker, maar dan moeten we even terug naar vóór stap 1. Is de huidige stap 1 wel de juiste of gaat het daar al mis? Als we nu eens een stap 0 toevoegen aan de keten. Stap 0 behelst het betrekken van alle belanghebbenden bij de initiële planvorming middels participatie. Wanneer stakeholders oprecht, inhoudelijk en vanaf het begin worden meegenomen, kan er later ook niet snel verontwaardiging ontstaan over het gebrek aan informatie en betrokkenheid. In de praktijk betekent dit een veel soepeler proces, waarbij aandacht kan zijn voor de belangen van alle betrokkenen. Op basis van deze gemeenschappelijke belangen is het mogelijk om te komen tot een breed gedragen plan.
Ga de dialoog aan
Het is lastig om in een lopend proces stap 0 alsnog toe te voegen. Raadzaam is het echter wel; zeker als er veel protest is ontstaan. Door je kwetsbaar op te stellen en de ruimte te nemen voor de dialoog met stakeholders, zet je een stap terug in het proces. De tijd die hierdoor wordt verloren en de extra kosten die dit met zich mee zal brengen, worden echter ruimschoots terugverdiend aan het einde van de rit. Een goed doorlopen participatieproces voorkomt imagoschade, hoge kosten en een mogelijke rechtsgang. Tevens leidt het in veel gevallen tot een breed gedragen plan en daarmee tot een soepele bouwfase. Tel uit je winst!
Auteur: Marcel Stiefelhagen
